Czym są poszukiwania przodków?
Aby odpowiedź na zadane powyżej pytanie należy zastanowić się nad znaczeniem samego terminu „genealogia”. Według słownika Polskiego PWN mianem genealogii określamy historię rodu spisaną lub zachowaną w tradycji ustnej. Możemy również dokonać zdefiniowania ’’genealogii’’ poprzez skategoryzowanie pojęcia w systemie nauk humanistycznych. Zgodnie z przyjętym założeniem jest to jedna z nauk pomocniczych historii zajmująca się badaniem więzi rodzinnych między ludźmi na bazie zachodzącego między nimi pokrewieństwa i powinowactwa. Trzeci wariant znaczenia słowa genealogia wywodzi się od etymologii połączenia dwóch wyrazów pochodzących z języka greckiego słów: ‘’geneos’’ oznaczającego ‘’ród’’ oraz ‘’logos’’ oznaczającego ‘’słowo”/’’wiedzę’.
Co trzeba wiedzieć zanim rozpoczniesz poszukiwania przodków?
Przed rozpoczęciem poszukiwania przodków należy zapoznać się z typami źródeł do badań genealogicznych. Są nimi materiały archiwalne, z których najważniejszą rolę pełnią: akta metrykalne, księgi kościelne, spisy ludności, akta instytucji wymiaru sprawiedliwości, akta placówek oświatowych, akta partii i stowarzyszeń, akta kancelarii z okresu staropolskiego i akta instytucji powołanych do badania szlachectwa.
Akta metrykalne
Z punktu widzenia genealoga podstawowymi dokumentami służącymi do odkrywania informacji o przodkach są akta metrykalne.
Ten rodzaj dokumentacji powstał na wskutek decyzji zawartych podczas obrad Soboru Trydenckiego w 1563 roku i stał się powszechnie obowiązujący w drugiej połowie XVI wieku. Sobór Trydencki nałożył obowiązek prowadzenia rejestru chrztów oraz małżeństw. Celem niniejszego postanowienia była potrzeba udokumentowania, że pomiędzy osobami, które zamierzają zawrzeć związek małżeński nie występuje zbyt bliskie pokrewieństwo. Z biegiem czasu forma oraz treść aktów metrykalnych w znacznym stopniu ewoluowały.
W pierwotnej wersji w aktach urodzeń podawana była wyłącznie data chrztu. Nie sposób również było w niej odnaleźć informacji dotyczących nazwiska panieńskiego matki dziecka. Wszystkie dokumenty miały charakter kościelny i były sporządzane po łacinie. Sytuacja zmieniła się pod koniec XVIII wieku. Polska utraciła niepodległość a jej ziemie zostały podzielone na trzy zabory: pruski, rosyjski i austriacki. W każdym z nich obowiązywał inny system rejestracji aktów stanu cywilnego. Największe zmiany dotyczyły zaboru rosyjskiego gdzie został wprowadzony zespół przepisów i norm prawnych uściślający sposób prowadzenia ksiąg metrykalnych w oparciu o kodeks Napoleona. Hierarcha kościelny stał się z mocy prawa również urzędnikiem stanu cywilnego. Metryki zyskały zaś charakter świecki.
Urząd Stanu Cywilnego
Rozpoczynając badania dotyczące naszych przodków należy w pierwszej kolejności skupić się na znacznie nowszych dokumentach, które w wielu przypadkach wciąż są przechowywane w Urzędach Stanu Cywilnego.
Według obowiązujących w Polsce przepisów prawa (Ustawa o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 roku) akta stanu cywilnego są przechowywane przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego przez okres 100 lat od momentu ich sporządzenia w przypadku aktów urodzeń oraz 80 lat od momentu ich sporządzenia w przypadku aktów małżeństw oraz zgonów. Po upływie tego okresu kierownik Urzędu Stanu Cywilnego ma obowiązek przekazania księgi do właściwego Archiwum w ciągu dwóch lat. Sytuacja nieco się komplikuję gdy dane księga zawiera akta metrykalne z kilku lub kilkudziesięciu lat. W takim wypadku liczy się okres od sporządzenia ostatniego wpisu w księdze.
Każdy z nas ma jednak prawo wnioskować o wydanie odpisu aktu, który dotyczy bezpośredniego przodka nawet jeśli ustawowy czas udostępniania tych dokumentów jeszcze nie upłynął. Aby otrzymać metrykę swojego przodka należy zwrócić się z taką prośbą do właściwego Urzędu Stanu Cywilnego wykazując przy tym swój stopień pokrewieństwa lub interes prawny. Po otrzymaniu właściwego dokumentu mamy wiele nowych informacji, które możemy użyć do dalszych poszukiwań. W zależności o rodzaju aktu mogą znajdować się w nim takie informacje jak: imię i nazwisko, data oraz rok urodzenia/małżeństwa/zgonu, imiona rodziców, imiona i nazwiska rodziców chrzestnych/świadków oraz nazwisko urzędnika sporządzającego dany akt. Gdy dysponujemy już pełną wiedzą na temat danego przodka następny krok kierujemy do Archiwum.
Archiwum
Do poszukiwań dokumentów w Archiwum należy się odpowiednio przygotować. Zależy nam bowiem, aby odbyły się one w sposób sprawny i przyniosły zadowalający efekt. W tym celu przed wizytą w czytelni akt należy zapoznać się z inwentarzem dotyczącym interesującego nas zespołu archiwalnego. Najczęściej jest on podzielony na mniejsze jednostki, które są oznaczone odpowiednimi sygnaturami. W przypadku aktów metrykalnych jedna księga (zawierająca wpisy z jednego lub kilku lat) odpowiada jednej jednostce archiwalnej. Coraz więcej dokumentów z Archiwów Państwowych jest zdigitalizowanych i udostępnianych online na stronie: szukajwarchiwach.gov.pl.
Archiwum Diecezjalne i parafie
Akta metrykalne przechowywane są również w Archiwach Diecezjalnych oraz parafiach. Dotyczy to zwłaszcza obszarów należących do dawnego zaboru austriackiego. W przeciwieństwie do Królestwa Polskiego metryki były sporządzane wyłącznie przez przedstawicieli duchowieństwa i nie miały charakteru świeckiego. Archiwa diecezjalne udostępniają do wglądu księgi metrykalne. W przypadku parafii możliwość przeglądania dokumentów uzależniona jest od decyzji władz kościelnych.
Spisy ludności
Poszukiwania przodków - podsumowanie
Niemal każde poszukiwania przodków odbywają się według utartego powyżej schematu. Jest to żmudny proces wymagający od nas wiele samozaparcia oraz cierpliwości. Poznajemy przy tym masę ciekawych dokumentów historycznych (nie tylko metryk) tworzonych przez administrację państwową oraz kościelną. Zgromadzone w ten sposób informacje można spożytkować w wieloraki sposób. Oprócz graficznych wykresów genealogicznych przedstawiających naszych przodków wraz z najważniejszymi informacjami z ich życia coraz popularniejsze stają się opracowania dotyczące badanych przez nas nazwisk oraz monografię dotyczące miejscowości z których pochodzili.
