Ze Słopnic na Brooklin. Jakie są korzenie Berniego Sandersa?

Osiemdziesięcioletni senator Bernie Sanders jest najdłużej pełniącym urząd niezależnym członkiem Kongresu Stanów Zjednoczonych. Przez 16 lat zasiadał w Izbie Reprezentantów, a obecnie pełni trzecią z rzędu kadencję w Senacie. Znamy go przede wszystkim, dlatego że dwukrotnie brał udział w prawyborach partii demokratycznej, ubiegając się o nominację w wyścigu o fotel prezydenta Stanów Zjednoczonych. Niestety w 2016 przegrał nominację z Hillary Clinton, a w 2020 roku wycofał się z kandydowania na rzecz Joe Bidena, który w rezultacie został czterdziestym szóstym prezydentem Stanów Zjednoczonych. Swoją wieloletnią pracą społeczną i działalnością polityczną Bernie Sanders zapracował na rozpoznawalność na całym świecie, a jego zdjęcie ze styczniowego zaprzysiężenia tą rozpoznawalność zwiększyło. Warto zastanowić się jakie są korzenie Berniego Sandersa.

Jakie są korzenie Berniego Sandersa?

Korzenie Berniego Sandersa sięgają Polski. Mało kto jednak wie, że urodzony w 1941 roku na Brooklynie Bernie Sanders to syn polskiego imigranta Eliego Sandera , który jako nastolatek ponad sto lat temu przybył do Stanów Zjednoczonych.

Eliasz lub po prostu Eli Sander (taka była pierwotna forma nazwiska) był Żydem urodzonym w 1904 roku w małopolskich Słopnicach, synem Leiba Sandera i Etli Horn/Gutmann. Do czasów II Wojny Światowej rodzina Sanderów mieszkała w domu pod numerem 215, w którym prowadzili sklep wielobranżowy.

Ojciec senatora nie był jedynym dzieckiem Leiba i Etli, miał dwóch braci Jakuba i Chaima i siostrę Chanę. Ponadto po śmierci ojca, jego matka wyszła ponownie za mąż za Maurycego Schnitzer, z którym miała syna Abrahama. Do dziś w archiwum zakładowym Szkoły Podstawowej w Słopnicach zachowały się karty ocen jego rodzeństwa.

Źródło: Karty ocen uczniów odnalezione przez Kingę Urbańską w Archiwum Szkoły Podstawowej w Słopnicach.

Losy rodziny w Polsce

Babcia Berniego Sandersa, Etla zmarła 12 stycznia1934 w wielu 62 lat. Jego ciotka, Chana po ślubie Reibscheid pozostała w Słopnicach. Razem z mężem i synem Leopoldem mieszkała w rodzinnym domu nr. 215. Nieznane są losy pozostałych w Polsce braci. Przyjmuje się, że członkowie rodziny Berniego Sandersa zginęli z rąk nazistów. Z zachowanych przekazów świadków historii ora nielicznych dokumentów wiadomo, że mieszkający w Słopnicach Reibsheidzi i Schnitzerowie zostali prawdopodobnie przeniesieni do getta w pobliskiej Limanowej, gdzie zostali rozstrzelani razem z pozostałymi żydowskimi mieszkańcami Słopnic 5 listopada 1942 r.

Dziś w Słopnicach nie pozostało już żadnych śladów żydowskich mieszkańców, jednak jeszcze sto lat temu mieszkało tam około 100 osób wyznania mojżeszowego. Po fali emigracji pozostało ok. 35 (na około 4000 mieszkańców wsi). Żaden z Żydów mieszkających tam jeszcze na początku II wojny światowej nie przeżył Holokaustu.

Nieudana podróż do USA

Prześledzenie etapów podróży naszych przodków, którzy emigrowali do Ameryki na początku ubiegłego stulecia może być problematyczne. W dokumentach pojawia się wiele błędów w zapisie imion i nazwisk, jednak w przypadku pierwszej podróży Eliego Sandera do Ameryki pojawił się jeszcze jeden problem, który jak się okazuje jest specyficzny dla osób wyznania mojżeszowego migrujących z terenów Galicji. Otóż podczas swojej pierwszej i drugiej podróży do Stanów Zjednoczonych Elias został zarejestrowany jako Elias Gutmann, a więc użył nazwiska panieńskiego swojej babki matczynej.

Prawdopodobnie jego rodzice i dziadkowie zawarli jedynie małżeństwo rytualne, które nie było uznawane przez władze administracyjne i wymagało odrębnej rejestracji przed urzędnikiem stanu cywilnego. Dzieci urodzone z takiego związku są zazwyczaj rejestrowane w urzędzie jako dzieci nieślubne pod nazwiskiem ich matki.

Z dokumentów, które przetrwały do naszych czasów wiemy, że matka Eliasa posługiwała się kilkoma nazwiskami – na jej akcie zgonu widnieją aż cztery. Zmarła jako Ettel Schnützer (nazwisko jej ostatniego męża, Maurycego) z domu Gutman, alias Horn, z pierwszego małżeństwa Sander. Wszystko wskazuje na to, że oficjalnie matka Eliasa była nieślubną córką Chaii Gutman, a Elias mógł użyć tego nazwiska rejestrując swoje przybycie do Ameryki po raz pierwszy.

Pierwszą tajemniczą podróż odbył jako 16-letni chłopiec na pokładzie statku Rochambeau z portu Le Havre we Francji, docierając do Nowego Jorku 13 sierpnia 1920 r. Chociaż na formularzu wypełnionym przez urzędnika imigracyjnego nie ma adnotacji „deportowany”, Elias prawdopodobnie nie został wpuszczony do Stanów Zjednoczonych, bo niecały rok później spróbował ponownie.

Wreszcie w Ameryce

5 czerwca 1921 roku Eliasz Gitman – 17 lat, 5 stóp i 6 cali wzrostu (165cm), jasna karnacja, czarne włosy, ciemne oczy – przybył do Nowego Jorku. Twierdził, że nigdy wcześniej nie był w Stanach Zjednoczonych. Tym razem wypłynął z Antwerpii w Belgii na pokładzie liniowca Lapland. W formularzu określił swój zawód jako student, mówił i pisał po polsku, był Hebrajczykiem, obywatelem Polski.

O tym, że to jedna i ta sama postać świadczy oprócz wieku i opisu wyglądu wskazana przez niego osoba do kontaktu. Zarówno w formularzu z 1920 i 1921 roku, podał dane swojego wuja Abrahama Louisa Horna, oraz dane matki Jetti Gutmann/Gitmann. Przykład podróży Eliasa do Ameryki pokazuje, że nie wszystkie dokumenty są dokładne. Urzędnicy rejestrujący migrantów często popełniali błędy, a pisanie nazwisk z różnych języków i alfabetów sprawiało wiele trudności.

Senator Bernie Sanders często nawiązuje do historii swojego ojca. W 2013 roku odwiedził rodzinne Słopnice. Chęć dostania się do Ameryki przez młodego Eliasa ma jeszcze inny wymiar. Dzięki tej decyzji uratował się od tragedii, która spotkała pozostałych w Polsce krewnych. Przeżył i mógł dać świadectwo za tych, którzy nie mieli tyle szczęścia. Przez całe życie ciężko pracował aby utrzymać swoją rodzinę. Można powiedzieć, że dopiero jego syn Bernie realizuje Americam Dream, o którym marzył zapewne nastoletni Eli podczas podróży przez ocean.