Dnia 30 września 2021 r. zakończył się Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. Pierwszy taki spis w niepodległej Polsce odbył się sto lat temu – 30 września 1921 r. Jednak Kraków może się pochwalić dłuższą tradycją… W spisach możemy próbować odszukać krewnych, z pewnością znajdują się tam przodkowie z Krakowa.
Jakie spisy wyróżniamy i czym są?
Spisy powszechne jak wskazuje nazwa, dotyczyły całej ludności zamieszkującej na terytorium należącym do jednego państwa. Natomiast spisy ludności odwoływały się najczęściej do ludności mieszkającej na konkretnym obszarze. W przeciwieństwie do spisów powszechnych — spisy ludności nie miały wyłącznie charakteru statystycznego, zawierały bowiem konkretne dane dotyczące poszczególnych osób i ich rodzin.
Historia Spisów Ludności i Spisów Powszechnych
Historia spisów powszechnych na ziemiach polskich ma długą tradycję i sięga aż do II połowy XVIII w. Spis ludności żydowskiej z 1765 r obejmował zasięgiem terytoria należące do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w wyniku którego udało się ustalić, że ten obszar zamieszkiwało około 620 tysięcy Żydów. W 1789 r. na terenie Rzeczpospolitej odbył się drugi spis, który był następstwem postanowień Sejmu Czteroletniego. W przeciwieństwie do poprzedniego obejmował on swoim zasięgiem całą ludność kraju z wyjątkiem szlachty i duchowieństwa.
Kolejne spisy odbywały się już w innej “rzeczywistości historycznej’’. Polska (od 1795 r.) znajdowała się pod zaborami i wszelkie decyzje administracyjne w tym te dotyczące spisów uzależnione były od działań władz zaborczych. Niezależnie od spisów powszechnych przeprowadzane w tym czasie były również spisy ludności, które obejmowały swoim zasięgiem mniejsze terytoria stanowiące najczęściej obszar danego województwa lub miasta.
Przodkowie z Krakowa w spisie ludności województwa krakowskiego 1790-1792
W latach 1790-1792 swoją działalność rozpoczęła powołana na mocy konstytucji sejmowej z dnia 15 grudnia 1789 r. Komisja Porządkowa Cywilno-Wojskowa Województwa Krakowskiego. Jednym z podstawowych celów jej działalności miało być przeprowadzenie spisu ludności całego ówczesnego województwa krakowskiego. Dane ze spisu miały służyć komisji wyłącznie do celów ewidencji ludności. W rolę komisarzy spisowych wcielili się w proboszczowie parafii rzymskokatolickich, a w przypadku ludności innych wyznań wyznaczeni do tego zostali pracownicy magistratu, właściciele wsi lub ich dziedzice.
W mieście Krakowie spis objął swoim zasięgiem 10 parafii rzymskokatolickich (Bożego Ciała, Świętego Floriana, Świętej Anny, Świętego Krzyża, Najświętszej Marii Panny, Świętego Mikołaja, Świętego Szczepana, Wszystkich Świętych, „na Zamku” oraz „na Zwierzyńcu”). Osobno prowadzony był rejestr dla ludności żydowskiej. Spis dla każdej z wymienionych parafii ułożony był według ściśle określonego schematu.
Jakie są elementy spisu?
Jego pierwszym elementem był kościelny rejestr metryk chrztów, ślubów i pogrzebów w roku, dla którego był prowadzony. Na kolejnej karcie znajdował się właściwy wykaz zwany „Rejestrem ludności chrześcijan …” , który składał się z następujących informacji: nazwa miejscowości (w przypadku miasta Krakowa — parafii), numer domu, zawód, imię i nazwisko mężczyzny, stan cywilny, wiek, imię kobiety, która w okresie staropolskim nazywana była „białogłową”, imiona dzieci oraz imiona i nazwiska pozostałych mieszkańców (w przypadku gdy w danym domu nie mieszkała rodzina, poszczególne osoby wymienione były z imienia i nazwiska począwszy od osoby głównej — najczęściej właściciela domu lub mieszkańca legitymującego się najwyższym statusem społecznym). Na ostatniej karcie spisu umieszczono sumaryczne zestawienie liczby osób zamieszkujących na terenie danej parafii.
Spis ludności miasta Krakowa 1850 r.
Kolejny spis ludności miasta Krakowa 1857 r.
Przodkowie z Krakowa w trzecim spisie ludności miasta Krakowa 1870 r.
W 1870 r. odbył się trzeci spis ludności miasta Krakowa. Liczba dzielnic Krakowa, które objął spis uległa zmniejszeniu do 8. Znacznie wzrosła natomiast liczba domów, w których możliwe, że mieszkali Twoi przodkowie z Krakowa. Formularz był prowadzony w języku polskim oraz rosyjskim i składał się z dwóch części. Na pierwszej karcie znajdował się tzw. „spis bydła’’ oraz oznaczenie dzielnicy i numeru domu. Druga karta zawierała dane dotyczące mieszkańców według następującej kolejności: numer porządkowy, imię, nazwisko, płeć, rok urodzenia, religia, stan familii, powołanie lub zatrudnienie, miejsce urodzenia, przynależność, informacja czy dana osoba była obecna podczas dokonywania spisu oraz uwagi.
